Bitlis'in Halk Oyunları

     Bitlis yöresi halk oyunları çok zengin ve çeşitlidir. Oyunlar genellikle halay yada bar şeklindedir. Halay Bitlis'te "Berite" Adını alır. Alkuşya, Süzme oyunu. Tringo halay türü oyunlardır. Bitlis barı , Aşürme bar özelliği taşır.
Oyunlar kareografik düzenleri yönünden çeşitlilik gösterir. Halay ve bar özelliklerine göre oyunların el tutuşları farklıdır.

     Örneğin Nare, Temirağa'da oyuncular birbirlerinin parmaklarını tutar. Hımhimi'de kolkola girer. Barlarda eller kenetlenir. Düz halaylarda oyuncular birbirlerine sarılırlar. 

Güvenk:
     Bu oyunun asıl adı ağır güvenk'tir. Bitlis'te gelinle damat düğüne, hatta gerdek gecesine kadar birbirlerini görmezler. Eskiden motorlu taşıtlar olmadığı icin gelin damat evine atla veya yaya olarak getirilirdi. Bunun icin gelin yorgun olurdu. Bu arada gelinin yorgunluğu ve yabancı oluşu nedeniyle oyun cok ağır oynanır. Yani ağır güvenk'de ağır kelimesi cok ağır oynanmasından, güvenk ise gelinin güveye tanıştırılmasından meydana gelir. Son zamanlarda bu oyun sadece güvenk olarak söylenmektedir. Oyun gelin ile güveyi ailesini tanıştırmayı amaçlar. Kadınlar karşılama biçiminde oynadığı gibi, karma olarak da oynanmaktadır. Halay türü bir oyundur.

Nare:
     Halay türündedir. Kadın erkek bağlı dizilişte oynanan ağır ve yalın bir oyundur

Çarşıda Atlas:
     Sözlü, bağlı ve kadınlar arasında oynanan bir halay türüdür. Tutuşmalar omuzdandır. Sert ve evinimli figürleri vardır. Def eşliğinde oynanır. Bu oyun, erkekler arasında daha sert figürlerle oynanır

Memoş:
     Kadınların tek mendil ve def eşliğinde bireysel olarak oynadığı, bir oyundur. Bu oyunda, erkekler arasında sert ve hızlı figürlerle oynanır.

Bolağ (Balık) Attım Havaya:
     Def eşliğinde oynanan kadın halaylarındandır. Omuzlar birbirine değecek biçimde parmaklarının kenetlenmesiyle oluşur. Ağırlama bölümü bitirilip ikinci bölüme geçilirken, bağ çözülür, önde ve yanlarda el çırparak oynamaya devam edilir. 

Tiringo:
     Ellerde kırmızı ve ak mendiller vardır. Mendiller sallanarak sağa sola, ayaklar çapraz atılarak oynanır yalnız. Kadınılar ya da yalnız erkekler arasında oynandığı, gibi karma olarakta oynanmaktadır.

Temirağa:
     Halay türünde çok yavaş başlayıp giderek hızlanan bir oyundur. Parmaklardan tutuıarak kızlar ve erkekler ayrı olarak oynanır. Karma olarak da oynandığı görülür.

Dello:
     Birbirine karşı iyi geçimli olan köylerin birinde arasıra bütün köylüler toplanıp birlikte oyunlar oynarlardı. Bu oyunlara genellikle herkes katlırdı. Katılamayan kişiler zorla getirilirdi. Günlerden bir gün oyun yerine gelemeyen DELLO isimli birinin evine gidilir. O rahatsız olduğu nedeniyle gelemediğini söyleyip onlara evinde bir oyun oynamayı teklif eder. Dello'nun teklifini kabul ederler. Oyun başlayınca hiç bilmedikleri, görmedikleri oyunla karşılaşınca bu oyuna ismine hitaben Dello oyunu adını verirler. Erkekler oynar, kızlar da oynayabilir. 

Botane:
     Bu oyunu Bitlis'te daha ziyade Siirt tarafına yakın köylerden geldiği tahmin edilmektedir. İsmi Siirt'e yakın botan çayından gelip, oyundaki hızlı ve aniden yavaşlayan figürlerin bu çayın akışını adeta canlandırmaktadır.
Çayın düz akması, sular kabarınca coşması ve etrafına taşması gibi… Kızlar ve erkekler beraber oynar. 

Adley:
     Bu oyun erkek ve kızların birlikte oynadığı halaylardandır. Erkek ve kızların ayrı ayrı oynadıkları halay türü oyunlar yanı sıra bu oyunda ayrım yapılmaksızın beraber oynama genel bir kaidedir. 

Gezal:
     Genellikle Bitlis'te eğlenceye yavaş oyunla başlanır. Sonra daha hızlı oyunlara geçilir. Ayrıca hızlı oyunlardan sonra yine dinlenmek amacıyla yavaş oyunlar tercih edilir. Bu tür oyunlar gruplar halinde ve karşılıklı maniler söylenerek oynanır. Bu oyunlara genellikle Berite ismi verilir. Gezal oyunu da karşılıklı türküler maniler söyleyerek oynanan oyunlardan birisidir. Erkekler ve kızlar beraber oynarlar.

Dokuz Ayak:
     Bu oyunun esas orjinal ismi NEHPİ'dir Oyunda ayagın dokuz defa sallanması, yani dokuz sayılı bir oyun olması nedeniyle bu ismi almıştır. Omuzlardan tutularak oynanan bu oyunda genellikle ayak figurleri ve ayaklardaki haraketlilik, canlılık önem taşır. Erkek oyunudur. 

Harkuşta:
     Dugun demek başladığı zaman bütün köy halkı ve civar köyler oraya taşınır. Burada durup dinlenmeden, bıkıp usanmadan saatlerce oyunlar oynanır.Bu arada koyün delikanlıları ve: pala bıyıklı cengaverleri civardan gelen ve kendi köylerinde bulunan yetişkin kızlara kur yapmak isterler. Oyunlar içinde sertlik hakimdir. iki tarafa ayrılan genç1er sanki bir savaş meydanındaymış gibi karşısındakine düşman gibi bakarak, müziğin ritmine uyarak kıran kırana bir gösteri yaparlar. Sert vurma ve vurulan ellerden ses çıkarma kızlar arasında çok rağbet görür. Oyunda tamamen sertlik ve ciddiyet hakimdir. Halk bu ayuna vuruş ve darbe anlamına gelen Harkuşta adını vermiştir. Bir halk sözcüğü alan harkuşta aynı şekliyle günümüze kadar gelmiştir.

Meyroki :
     Oyun benzetmeden başka bir şey değildir. Oyun figürlerine bakılarak ismini almıştır. Meyroki oyununda, ileriye gidişlerde düz bir gidiş yerine önce saga dogru bir yürüyüş sonra sola doğru bir yürüyüşle yay çizilir. Bu sarhoşların fazla içtikten sonra yolda yürümelerini andırır. Bunun için oyuna mey: içki, ro: yol ve -ki tamlama eki ile içki yolu anlamını taşıyan bir isim konulmuştur. Meyroki oyunu için ikinci bir rivayet vardır. Meyroki oyununa konu olan Meyro adı cins isim bozmasından meydana geımiş bir kahramandır. Meyronun asıl adı Meyrem'dir. Ama halk kolayıık olsun diye Meyrem'i Meyro diye çevirir. Meyro meydanda davul zurna çalınca köy delikanlıları ile birlikte kendinden geçer, kendinden değişik figürler katarak oyunlar oynar. Bu halkın çok hoşuna gider herkesin dilinde Meyro'nun oyunları vardır. Halk her seferinde Meyro'nun oynadıgı oyunlar manasında meyroki deyip geçer. Bu isim böylece günümüze kadar gelir. Hem kız hem erkekler arasında oynanır. Sertlik göstermez. Daha ziyade titreme ve gösteriş oyunudur. 

Sepe:
     Bu oyunun asıl ismi Se- pi'dir. Se üç, Pi: ayak demektir. Bu üçayak anlamındadır. Bu üçayakta sağ ayağın öne doğru sallanmasından sonra bir es yapıp sol ayakla bir duraklama yapılır. Sonra yine sağ ayağın üçlemesine geçilir. Bundan dolayı halk arasında üçayak anlamını taşıyan ve halay bö1gesi oyunlarının bariz karakteristiğini taşıyan bu oyuna Sepe denilmiştir. Erkek oyunudur.

Garzane:
     Halay bolgesi karakteristik oyunlarından alan halaya Bitlis'te Garzane denir. Bu oyun Bitlis'in batı kesiminde çok yayılmıştır. Burası da Garzan denilen bölgeye yakın olduğu için orada yaygın bir oyun olduğu için bölgenin ismine hitaben Garzane adı verilmiştir. Erkek oyunudur.

Pappori:
     Pappori genellikle ayak figürleriyle oynanan bir oyun olduğu için pappo: ayak, -i: ismin "i hali ve r. kaynaştırma harfidir. Bütün figürler ayakta toplandığı için bu ismi almıştır. Kısaca ayak oyunu anlamında kullanılır. Erkek oyunudur.

Yörede oyunlar oynanılış şekillerine göre:

Kişisel oyunlar:
     Bu oyunlar bir veya iki kişinin oynadığı oyunlardır. Kişisel kabiliyetlerin ortaya konduğu oyun türleridir. Teşi, Tringo, Harkuşta.

Grup halinde oynanan oyunlar:
     İkiden çok kişinin birlikte oynadığı oyunlardır. Kendi aralarındasıralanırlar:
Kadın oyunları: Lorke, Memyane, Düğme, Teşi, Meyroki.
Omuzda oynananlar: Gezal, Dokuz ayak, Pori.
Avuçlardan tutarak oynananlar: Ağır gövenk, Gerzane.

Küçük parmak tutarak oynananlar:
Değermenci, Dolape, Berican, Şilore, Aşırma.

Araçlı oyunlar:
Bıçak kullanarak oynanan oyunlardır. Bitlis'te Zeyno, Arvadın Öldü veya Bıçak oyunu adı ile oynanırlar. Bu oyunlarda sertlik ve savaş anlatılır. 

Diğer oyun örnekleri:
Dello, Botane, Adley, Gezal, Meyroki, Motgane, Süleymane, Pappori, Sepe, Melefani, Kavaşe, Kız Halayı, Nare, Çarşıda Atlas, Bolağ, Attım Havaya, Temirağa, Alkuşta, Çarşıbaşı, Süzme Oyunu.

                                                     Bitlis Kadın Giysisi



                                                  Bitlis Erkek Giysisi